Os de Silvaoscura (53)

A señora Eloisa vendía xoguetes e larpeiradas nas verbenas. Cando eu era neno, entre carreira e carreira, paraba no seu posto e mercáballe, por exemplo, un saxofón de plástico ou unha escopetiña con munición recuperable de corcho ou unha montaña de huesitos. Os meus xogos remataban case sempre en caída espectacular, cóbados estragados e xeonllos con sangue. Pero a señora Eloisa seguía alí, sentadiña nunha cadeira pregable, cos ollos afundidos e os beizos inexpresivos.
Pasou o tempo e viñeron festas novas. O adolescente radical -outra vez eu- camiñaba indeciso, sen saber moi ben se o correcto era meter as mans nos petos ou deixalas caer ao longo do corpo con aire de leve desdén. Cando a orquestra botaba as pezas menos complicadas, o rapaz collía folgos e convidaba a bailar á Sissel de Marnotos, á Esperanciña de Calvos, á Carmen de Silvaoscura. Algunhas veces aceptaban. A señora Eloisa seguía no seu posto, velliña, digna e derrotada.
Cambiamos de milenio. Parece que seguimos os de sempre, pero non é certo. Os nenos que corren son distintos, moitos deles fillos daquelas que un día, Deus as bendiga, quixeron bailar comigo. Faltan veciños de toda a vida, personaxes que foron reais e que de súpeto adquiriron categoría de símbolo inesquecible. Pablo, Roi e Xián rodean o posto de xoguetes cos ollos moi abertos. Busco do outro lado a face nobre e chea de enrugas da señora Eloisa, mais non a atopo. A noite púxose fresca.

Premio Risco

Aínda que é posible que algúns xa o saibades, comunícovos que un xurado composto por Camiño Noia, Isidro Novo, Xosé M. Dobarro, Anxo Tarrío e Armando Requeixo decidiu conceder o Premio Risco de Creación Literaria á miña novela "Os mércores de Fra". Estou aínda sen palabras.

Os de Silvaoscura (52)

Rematada a guerra, chegou o tempo da fame, da imaxinación, do contrabando. Afoutos grupos de mozos cruzaban a fronteira por Pontebarxas e procuraban nos mercados portugueses buxías, bacallau, pilas, aceite, café e tabaco, perante a indiferenza cómplice dos guardinhas. A aventura verdadeira empezaba na viaxe de volta, cando os contrabandistas cruzaban un perigoso regueiro que, aínda que non chegaba a río, tiña o seu fondo ateigado de coios esvaradíos e pociñas traidoras. Nunha ocasión, pouco faltou para que a Emilia Xoca afogase corga abaixo, moitos anos antes de que a cabeciña a levase a imaxinar fillos imposibles.
Pero aínda había perigos maiores: os carabineiros e a garda civil. Conta o meu avó que, pasando o Pepe Tratante e mais el por un lugar chamado A Portela, saíulles ao paso un soldado. O seu xesto ameazante revelaba que non só corrían o risco de perder as mercadorías, senón que a propia vida estaba en xogo. Pero sucedeu que o Tratante, un dos homes máis destemidos e astutos que tivemos en Silvaoscura, comezou a falar co soldado, un rapazolo inexperto e nervioso, e a sementar nel a dúbida da traizón, ata que, nun momento de despiste, conseguiu riparlle o fusil e alterar a orde lóxica das cousas.
Noutra ocasión, vindo de Portugal os dous devanditos, fixeron todo o camiño de volta, de Crespos a Deva, na compaña dun sinistro lobo que os velaba semiagochado tras as árbores e lles amosaba o lóstrego ameazante dos seus dentes, aínda que sen atreverse en ningún momento a botarse sobre eles. Para o lobo, coitado, tamén eran anos de fame.
Segundo conta meu avó, había personaxes moi singulares entre os grupos de contrabandistas, como, por exemplo, un crego chamado D. Xoán, que aproveitaba a sotana e a amplitude da súa anatomía para disimular a mercadoría sen perigo de rexistros dos carabineiros. Pero, sen dúbida, o máis especial era un andaluz con vocación poética que viñera dar co seu corpo seco á nosa húmida terra. Cando a noite era morna e o fato de sombras camiñaba baixo as estrelas, o home miraba ao ceo e proclamaba: "Está una noche cristalina, una noche crisol". Porén, cando chovía a cachón, o andaluz laiábase con igual lirismo: "¡Está una noche cruel!"
Nunca o coñecín, pero penso nel moitas veces, sobre todo nas noites de inverno, cando sinto o bruar do vento e os golpes de choiva contra as fiestras.

Da lingua (3)

Tal como sinalan os informes dos sociolingüistas, hai unha incomprensible tendencia social a ocultar o galego. Exemplo triste: hai anos asistín ao casamento duns veciños. Cónstame que os noivos, os pais, as dúas familias enteiras, o crego oficiante... absolutamente todos os que alí estabamos eramos galegofalantes. A cerimonia celebrouse nunha parroquia da provincia de Ourense, non en Sevilla ou Valladolid. Pois ben, todo, absolutamente todo foi en castelán. E aínda engado algo máis: moito me temo que eu fun o único sorprendido. Este caso ten parentes próximos noutros que vemos decotío: esquelas de defuntos galegofalantes que non están en galego, invitacións a banquetes de galegofalantes que non están en galego, galegofalantes que non falan galego no supermercado ou no médico ou no concello... Sei que non estou a descubrir nada novo nin a dicir nada orixinal. Manteño, por outra banda, o meu renegrido pesimismo. Aínda así, atrévome a pedir algo absurdo de tan sinxelo: que os que falamos galego falemos galego. Ao final, as cántigas de A Roda, anos setenta, seguen de moda. Por certo, xa que principiei comentando unha voda, vou facendo un anuncio: outro día, se Deus quere, falarei dos curas.

Os de Silvaoscura (51)

Algúns devanceiros afonden na doce lagoa do esquecemento. Outros resístense a desaparecer e permanecen durante anos nas nosas conversas, nos nosos xantares. Sucede así, por exemplo, co señor Fermín, famoso polo seu carácter festexeiro. Contan os que o coñeceron que, sendo xa moi velliño, non perdía farra nin romaría. Se o evento era algo lonxe e a súa mula non lle abondaba como medio de transporte, montaba no coche de liña. Cando o autobús ía cheo, non dubidaba en agatuñar ao teito -eran outros tempos- e acomodarse alí, no medio dos mozos. Algúns afirman que foi este xeito de viaxar, co aire fresco das mañás baténdolle na face, o que o deixou xordo.
Pasou moito tempo, pero a familia aínda mantén os xeitos daquel home entusiasta e feliz. Cada vez que soa a música, os pés cobran vida e empezan a bailar. É o espírito do meu tataravó Fermín, que volve.

Os de Silvaoscura (50)

Tivemos dous tolos oficiais, o Manolo da Lucinda e o Marcial da Veiga. Os dous morreron de cadanseu infarto, o que demostra que, ao final, o problema non era tanto da cabeciña coma do corazón.
O Manolo, alcumado o Farruco, era tolo porque todo o mundo o dicía, aínda que eu nunca lle vin feito nin lle escoitei palabra que acreditase tal condición. Cantaba moito na misa, con voz profundísima e non moi afinada, pero non parece argumento suficiente para dubidar da saúde mental dunha persoa. Empregando ese criterio, eu mesmo, que acompaño á banda cando tocan o himno galego o día de San Xoán, levo camiño de perder o xuízo. Tamén se di do Farruco que era moi aforrador, tanto que, cando finou, deixou unha manchea de cartos á súa pesarosa nai. Sobre este asunto houbo moitas controversias e supostas inexactitudes; persoalmente, non serei eu quen opine sobre as grandezas ou buratos dos petos alleos.
O Marcial da Veiga, pola súa banda, si semellaba un tolo. Andaba sempre a camiñar pola beira da estrada e arrepiaba os condutores cun ollar frío e sinistro. Dáse a circunstancia, casual e á vez aleccionadora, de que coñecín en Zamora un eminente e bondadoso catedrático de Física que se imita moito a este Marcial de que falo. O parecido é tan notable que agora, cando quero lembrar a face do tolo da Veiga, a miña memoria devólveme a imaxe do brillante científico castelán. Esta confusión confirma, unha vez máis, que as fronteiras entre a tolemia e a lucidez son moito más sutís do que adoitamos pensar.

Sigamos

Aproveito esta tarde de primavera para agradecervos a todos -aos que fostes e aos que non puidestes ir- a vosa compaña na Casa do Libro o pasado venres. Para min foi realmente emocionante, dígovolo moi en serio.
A partir de mañá, seguiremos escoitando a voz inmortal da xente de Silvaoscura. Beizóns.

Presentación

O vindeiro venres, 10 de marzo, ás oito da tarde, na Casa do Libro (rúa Velázquez Moreno 27, Vigo) presentaremos a miña novela "Licor de abelá con xeo", publicada recentemente por Sotelo Blanco Edicións. Teño a sorte de que me acompañe en tan sinalado momento Laura Caveiro, magnífica escritora e extraordinaria amiga. Por suposto, estades todos convidados.

Da lingua (2)

Se hai algo que me alporiza e me parece absolutamente intolerable, é, sen dúbida, a actitude despectiva dos xornais de Galicia coa lingua propia de Galicia. Son lector habitual do Faro de Vigo e de La Voz de Galicia, os dous medios de comunicación máis antigos e coñecidos da nosa terra. A miña experiencia como usuario confirma que, alén das frecuentes liortas por afinidades políticas ou intereses económicos, hai un tristísimo punto en común nos nosos dous grandes xornais: o desprezo, sutil pero sistemático, á lingua galega. En primeiro lugar, condénana a unha especie de prisión cultural, con galas de suplemento semanal, o que asegura cubrir unhas certas porcentaxes de emprego do idioma, talvez por esixencia dalgún organismo subvencionador, sen que se note demasiado e, sobre todo, sen que moleste. Tamén aparece, aínda que cada vez menos, nas páxinas de opinión, onde mesmo as sinaturas que se escollen semellan agochar unha idea de fondo que pouco e pouco vai callando nos lectores: o galego é un idioma de radicais, de extremistas, case de iluminados. Fíxense, se non, no Faro de Vigo. Moitos dos que o len deducen que a ideoloxía de Méndez Ferrín (non me negarán que un escritor extraordinario, pero un chisco radical e vehemente) é a dominante en todos aqueles que reivindican o dereito a empregar o galego con naturalidade en todos os eidos da vida. Se a isto lle engadimos que non hai practicamente ninguén que dea aturado/entendido os artigos de Xosé Ramón Pena, concluímos que só nos queda o bálsamo moderado e case sempre interesante das opinións de Manuel Bragado. O demais vai en castelán, aínda que algúns dos colaboradores fixos (Ánxel Vence, José Manuel Ponte...) amosan unha certa simpatía indolora polas causas da lingua galega, aínda que sen atreverse a lixar a súa condición de idioma inmaculado e, por tanto, "inempregable".
O caso da Voz é moi semellante, coa triste salvidade de que aínda hai menos textos de opinión en galego e os que hai, curiosamente, están revestidos dun ton melancólico e distante, como se os seus autores (Caneiro ou Mayoral, por exemplo) escribisen dende unha torre envolta pola néboa. Pervive aínda o tópico segundo o cal a nosa lingua é axeitada unicamente para as vaguidades líricas? E aínda hai máis: asistimos, no medio de D. Santiago Rey Fernández-Latorre (xa saben, ese que dicía "El compromiso de un título"), a un estraño e alarmante fenómeno polo que ex-políticos supostamente galeguistas reconvertidos a comentaristas da actualidade cambian de lingua, talvez por esixencias da empresa ou se cadra pola liberación que algúns senten cando remata o entroido e chega a coresma. Ninguén agardaría que o ilustre xurista Ventura Pérez Mariño, famoso pola súa ostentación da ignorancia, caese de súpeto nos brazos de Rosalía. O que desconcerta, en troques, é que Xerardo Estévez, Ánxel Guerreiro ou Xosé Luís Barreiro traizoen o idioma que empregaban cando eran homes públicos, ou Carlos Reigosa cando era escritor de crimes en Compostela, ou Ramón Chao cando era novelista. Postos a ser un aquel malévolos, propoñemos como hipótese que talvez a convivencia cotiá con pensadores como Calaza ou Blanco Valdés leva consigo claros perigos de contaxio. Por certo, xa que nomeamos ao tal Calaza, habería que preguntarlle ao sr. Rey (lembren, o do compromiso) que outros casos de xornais comprometidos cunha determinada rexión do mundo teñen exemplos de colaboradores que, facendo uso da súa lexítima liberdade de expresión, negan a importancia da lingua do país, difunden teorías conspirativas e alertan sobre o inminente desenvolvemento de grupos terroristas no caso de que se dean determinados resultados nas eleccións autonómicas.
Con todo, non quería eu centrarme nas páxinas de opinión, moito menos importantes do que pensan algúns dos que nela escriben. O meu laio e a miña indignación van dirixidos ás outras seccións do xornal, esas que le a xente que viaxa no autobús ou toma café na barra dos bares. Acaso non serve o galego para os sucesos, para a economía, para os deportes, para os obituarios? Por que non se respecta a lingua na que falan os entrevistados e os opinantes? Cal é a razón pola que vemos en televisión, por exemplo, un debate no parlamento do Hórreo en que os representantes de todos os grupos políticos se expresan en galego e, ao día seguinte, por algún estraño trasno das rotativas, as súas palabras foron traducidas ao castelán? Por que a Voz, na famosa reportaxe sobre os nomes das vacas, reproduce as declaracións dos propietarios dos animais en galego e non fai o mesmo con outros entrevistados? Seica lles parece máis verosímil o idioma galego na boca dun humilde gandeiro e en cambio non lles acae ben nun adestrador de primeira división? Por que o Faro, comunicando un casamento homosexual celebrado en Vigo, aclara que este se celebrou en galego "por expreso deseo de los contrayentes"? Que clase de rareza ou extravagancia agocha esta sutil precisión?
En fin, creo que por hoxe xa me estendín de máis. Ao cabo, non sei de que me queixo. É moi posible que o 17 de maio todos publiquen as súas portadas en galego. É máis, seguro que ata se atreven a lembrar certas palabras de Cunqueiro, sobre a primavera ou algo así.

Os de Silvaoscura (49)

Se non me engano coas contas, os meus avós eran moi novos -trinta e poucos anos- cando fixeron a casa de Silvaoscura. Como se adoita dicir nestes casos, tiñan toda a vida por diante. Aínda así, a prudencia levounos a prever as posibles tebras do futuro. Antes de construír os accesos á vivenda, meu avó foi á funeraria do Soutomiao, onde o Pepe da Veiga tiña o seu muíño, e mediu as caixas, para facer despois portas e escaleiras de ancho suficiente para que pasasen por elas, con suficiente comodidade, catro homes e un cadaleito.
Isto sucedeu nun tempo remoto en que aínda non existían os tanatorios nin as xerras de cinsa.